آیه 55 سوره زمر

وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ بَغْتَةً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ (55)

وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ‌: و پيروى كنيد نيكوترين آنچه نازل شده، إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ‌: بسوى شما از جانب پروردگار شما كه قرآن مجيد باشد، يا از پى چيزى رويد كه اقرب باشد به نجات شما از انابت و مواظبت طاعت و تقديم واجب بر سنت، مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ‌: پيش از آنكه بيايد شما را عذاب، بَغْتَةً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ‌: ناگهان و بى‌گمان توقع و شما ندانيد وقت نزول آن را تا به تدارك آن كوشيد، پس پيروى احسن طاعات نمائيد.

جلد 11 - صفحه 260

فَأَصابَهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَيُصِيبُهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِينَ (51) أَ وَ لَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (52) قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ (53) وَ أَنِيبُوا إِلى‌ رَبِّكُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ (54) وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ بَغْتَةً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ (55)

ترجمه‌

پس رسيد بآنها بديهاى آنچه كسب كردند و كسانيكه ستم كردند از اينها بزودى ميرسد بآنها بديهاى آنچه كسب كردند و نيستند آنها عاجز كنندگان‌

آيا ندانستند كه خدا فراخ ميگرداند روزى را براى هر كه بخواهد و تنگ ميگرداند همانا در اين هر آينه آيت‌ها است براى گروهى كه ايمان مى آورند

بگو اى بندگان من كه زياده روى نموديد بر ضرر خودتان نوميد نشويد از رحمت خدا همانا خدا ميآمرزد گناهان را تمامى همانا او آمرزنده مهربانست‌

و بازگشت كنيد بسوى پروردگارتان و انقياد نمائيد براى او پيش از آنكه بيايد شما را عذاب پس يارى كرده نشويد

و پيروى كنيد بهترين چيزى را كه فرستاده شد بسوى شما از پروردگارتان پيش از آنكه بيايد شما را عذاب ناگاه با آنكه‌

جلد 4 صفحه 504

شما ندانيد وقت آن را.

تفسير

خداوند متعال جزاى بد اعمال بد قارون و اتباع او را كه در گفتار تبعيت از او نمودند يا قول او را پسنديدند بآنها رسانيد و اينكه از جزاء ببد تعبير شده و ميشود براى ازدواج كلام يعنى جور بودن سخن است مانند و جزاء سيئة سيئة مثلها و از كفار قريش و امثال آنها هم كه در باره پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و اهل بيت اطهارش از هيچگونه ظلمى دريغ ننمودند انتقام خواهد كشيد و جزاء بد اعمال بدشان را در دنيا و آخرت بآنها خواهد رسانيد و آنان نميتوانند خدا را عاجز از اجراء مراد خود كنند و مقصود او را از او فوت نمايند چنانچه در مكه مبتلا بقحط و غلا شدند و در جنگ بدر بزرگانشان مقتول و اسير گشتند و صدق وعده خداوند ظاهر گرديد و عجب در آنست كه آنها امر توسعه و تضييق روزى را بدست خدا ميدانستند و با وجود اين بمال و جاه خودشان مغرور و از ياد خدا غافل ميشدند و اظهارات سابقه را مينمودند كه ما بدانش خودمان ثروت‌مند شديم با آنكه خداوند بر حسب مصلحت بندگان را غنى و فقير مينمايد و اهل ايمان ميدانند حكمت آنرا و در بسيارى از موارد معرفت بآن پيدا ميكنند و از آن معرفتشان بخداى يگانه زياد ميشود و بندگان خدا هر قدر معصيت كار باشند و بر خودشان بزيادى گناه جنايت وارد نموده باشند نبايد مأيوس از رحمت خدا باشند چون يأس از رحمت حق بخودى خود از معاصى كبيره است و خداوند تمام گناهان را هر قدر بزرگ باشد مى‌آمرزد چون او بسيار آمرزنده و مهربان است اگر مقرون بتوبه و انابه بدرگاه خدا و انقياد از احكام او و اخلاص در عمل گردد پيش از مشاهده عذاب الهى نه بعد كه ديگر وقت توبه گذشته و خدا و اولياء او با چنين مجرمى كمك نخواهند نمود و غير شرك را بدون توبه هم ممكن است بيامرزد چون آمرزش آن را معلّق بمشيّت خود فرموده و فضل و كرم او بيش از اينها است ولى منوط بقبول ولايت ائمه اطهار است چون اگر كسى قائل بولايت يكى از آن ذوات مقدسه نباشد محكوم بكفر واقعى است اگر چه بعضى از احكام اسلام از قبيل طهارت ظاهرى بر او مرتب شود و توبه از كفر بايمان و انقياد از او امر خدا و پيغمبر و امام است و آن عبارت از متابعت و

جلد 4 صفحه 505

پيروى بهترين كتب آسمانى است كه قرآن منزل از جانب خدا است بسوى بندگان خود براى هدايت آنها بوسيله بيانات خانواده و بيتى كه محيط وحى و تنزيل است و اينكه بعضى از مفسّرين متابعت از بهترين نازل شده را عبارت از پيروى واجب و حرام دانسته‌اند و بعضى از واجب و مستحب و بعضى از ناسخ و غير اينها را كه منسوخ و مباح و مرخّص باشد غير احسن خوانده‌اند بنظر حقير حسنى ندارد چون تمام احكام قرآن بجاى خود حسن و احسن و دين اسلام اكمل اديان است و بايد بهتر بودن آن از ساير اديان حقّه در زمان خود و ساير كتب سماوى مراد باشد نه بهتر بودن بعضى از احكام اين دين از بعضى ديگر كه ذكر شد و در خاتمه تأكيد فرموده نزول عذاب را براى تهديد و تصريح بآنكه ناگهانى و بى‌خبر خواهد بود و ظاهرا همان عذاب موعود در آيه اوّل است كه بيان شد و بر آنها وارد گرديد و در روايات متعدّده از ائمه اطهار تصريح شده كه آيه دالّه بر مغفرت گناهان هر قدر باشد مخصوص بشيعيان امير المؤمنين و ائمه طاهرين عليهم السّلام است و از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه نيست در قرآن آيه‌ئى كه وسيعتر باشد در رحمت و مغفرت از يا عبادى الّذين أسرفوا تا آخر و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم نقل شده كه دوست ندارم كه دنيا و ما فيها از آن من باشد و اين آيه نباشد و گفته‌اند در باره بعضى از اهل ارتداد و كسانيكه تصوّر مينمودند گناهشان مغفور نميشود مانند وحشى قاتل حمزه سيّد الشهداء نازل شده ولى اعتبار بعموم كلام است نه خصوص مورد و واضح است كه مراد مغفرت تمام گناهان بدون قيد و شرط نيست چون لازمه اين الغاء تمام عقوبات معاصى است بلكه يا معلّق به مشيّت است كه در آيات ديگر ذكر شده و يا مقيّد بتوبه و انابه و لذا بلا فاصله بعد از اين آيه امر بآن شده و اين اقوى در نظر است و اللّه اعلم‌

جلد 4 صفحه 506

وَ اتَّبِعُوا أَحسَن‌َ ما أُنزِل‌َ إِلَيكُم‌ مِن‌ رَبِّكُم‌ مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ يَأتِيَكُم‌ُ العَذاب‌ُ بَغتَةً وَ أَنتُم‌ لا تَشعُرُون‌َ (55)

و متابعت‌ كنيد بهترين‌ چيزهايي‌ ‌که‌ نازل‌ فرمود بسوي‌ ‌شما‌ پروردگار ‌شما‌ ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ آنكه‌ بيايد ‌شما‌ ‌را‌ عذاب‌ بناگاه‌ و حال‌ آنكه‌ ‌شما‌ توجه‌ نداريد بي‌ خبر عذاب‌ وارد ميشود.

وَ اتَّبِعُوا أَحسَن‌َ ما أُنزِل‌َ إِلَيكُم‌ مِن‌ رَبِّكُم‌ مفسرين‌ چون‌ درك‌ نكردند معناي‌ ‌اينکه‌ جمله‌ ‌را‌ وجوهي‌ گفتند بعضي‌ گفتند احسن‌ ناسخ‌ ‌است‌ نسبت‌ ‌به‌ منسوخ‌ بعضي‌ گفتند اتيان‌ باوامر و ترك‌ مناهي‌ بعضي‌ گفتند اتيان‌ بواجبات‌ و نوافل‌ نسبت‌ بمباحات‌ و لكن‌ ‌ما مي‌گوييم‌ تمام‌ ‌ما انزل‌ حسن‌ و لكن‌ بعضي‌ ‌از‌ بعضي‌ احسن‌ ‌است‌ و موارد مختلف‌ ‌است‌ يك‌ مورد عند التزاحم‌ ‌است‌ مثلا ‌در‌ يك‌ موقع‌ چند عبادت‌ ممكن‌ ‌است‌ انسان‌ بجا آورد و تمام‌ حسن‌ ‌است‌ مثل‌ قرائت‌ قرآن‌ ذكر دعاء بيان‌ احكام‌ استماع‌ مواعظ تحصيل‌ علم‌ هدايت‌ و ارشاد و امثال‌ اينها احسن‌ ‌آنها‌ ‌را‌ اختيار كند ‌هر‌ كدام‌ ‌در‌ ‌هر‌ موقع‌ افضل‌ ‌است‌ ‌او‌ ‌را‌ بگيرد و مواقع‌ ‌هم‌ مختلف‌ ميشود و ‌هم‌ چنين‌ ‌هر‌ عبادتي‌ بموقع‌ ‌خود‌ احسن‌ ‌است‌ نماز اول‌ وقت‌ زكاة حين‌ حصاد حج‌ بموسم‌ جهاد ‌در‌ وقت‌ ‌خود‌ و هكذا و بسا ساير عبادات‌ ‌در‌ موقع‌ ‌اينکه‌ باطل‌ ميشود.

مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ يَأتِيَكُم‌ُ العَذاب‌ُ بَغتَةً تمام‌ افعال‌ الهي‌ آني‌ الحصول‌ ‌است‌ مرگ‌ بآخرين‌ نفس‌ فرو ميرود ديگر برنميگردد بيرون‌ ميآيد ديگر فرو نميرود عذاب‌ بغتة نازل‌ ميشود مرض‌ تصادف‌ بلاء آنيست‌.

وَ أَنتُم‌ لا تَشعُرُون‌َ انسان‌ ابدا توجه‌ ندارد و خطور ‌در‌ قلبش‌ نشده‌ و تصور نكرده‌.

]

(آیه 55)- بعد از پیمودن مرحله انابه و اسلام سخن از مرحله سوم که مرحله «عمل» است به میان آورده، می‌افزاید: «و از بهترین دستوراتی که از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده پیروی کنید، پیش از آن که عذاب (الهی) ناگهان به سراغ شما آید در حالی که از آن خبر ندارید» (وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذابُ بَغْتَةً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ).

ج4، ص239

و به این ترتیب مسیر وصول به رحمت خدا سه گام بیشتر نیست:

گام اول توبه و پشیمانی از گناه و روی آوردن به سوی خداست.

گام دوم ایمان و تسلیم در برابر فرمان او، و گام سوم عمل صالح است.